Bezpieczeństwo żywieniowe
Bezpieczeństwo żywnościowe na poziomie kraju powinno być rozpatrywane w kontekście trzech podstawowych czynników: zapewnienia możliwości produkcji żywności, możliwości pozyskania żywności przez społeczeństwo, zapewnienie opłacalności produkcji dla rolników.
W pojęciu bezpieczeństwa żywnościowego dotychczas najbardziej znaczący był problem nieurodzaju spowodowany warunkami pogodowymi, natomiast we współczesnych warunkach globalnego handlu i dystrybucji żywności głównym źródłem zagrożeń w dostawach żywności są ceny na rynkach międzynarodowych oraz problemy handlu międzynarodowego (Ericken 2008). Należy przyjąć, że w obecnych uwarunkowaniach handlu destabilizacja produkcji rolnej w innych rejonach na geograficznych wywoła większe skutki dla bezpieczeństwa żywnościowego kraju niż to obserwowano dotychczas. Produkcja biomasy stwarza kolejne zagrożenie.
Przeznaczenie części zasobów glebowych na potrzeby produkcji biomasy to ograniczenie potencjału produkcji żywności co może skutkować wzrostem cen żywności. Podkreśla się, że do 2050 roku oczekuje się od rolnictwa dalszego wzrostu produktywności, w celu zabezpieczenia potrzeb żywnościowych dla prognozowanej liczby 9 mld ludności na Świecie. Wzrost produktywności w rolnictwie miałby osiągnąć poziom w zakresie od 70 do 100% obecnej produkcji, co wymaga znaczących zmian w technologiach produkcji oraz strukturze upraw (Godfray i inni 2010). Wymagania w stosunku do funkcji rolnictwa oraz wzrostu efektywności mają być wprowadzane bez szkód dla środowiska, co staje się decydującym elementem ograniczającym wzrost produktywności rolnictwa. Bardzo istotnym nowym wymogiem wobec rolnictwa jest ograniczanie emisji gazów cieplarnianych do atmosfery. Wymienione uwarunkowania stawiają duże wyzwania dla całego sektora rolnictwa, którego efektywność najbardziej spośród działów gospodarki uzależniona jest od warunków klimatycznych.
Tabela 1. Prognozowana zmiana plonu pszenicy (%) i powierzchni GO i UZ (%) w EU. Symbolami oznaczono różne scenariusze zmiany klimatu. Plon aktualny to wartość 100. Źródło: Ewert i inni 2005, Rounsevell i inni 2005
Destabilizacja sytuacji ekonomicznej rolnictwa spowodowana przez większą zmienność klimatu może przekładać się na zmniejszenie dostępności żywności dla społeczeństwa i pośrednio warunkować przeznaczanie części zasobów glebowych na potrzeby produkcji biomasy. Bezpieczeństwo żywnościowe w tym kontekście definiowane jest jako fizyczny i ekonomiczny dostęp społeczeństwa do bezpiecznej żywności tak z punktu widzenia zdrowia jak potrzeb żywieniowych (Ericksen 2008). Innym elementem branym pod uwagę związanym z produkcją biomasy są uwarunkowania światowego handlu żywnością i biomasą. Globalne uwarunkowania sprawiają, że zagadnienie bezpieczeństwa żywnościowego nie może być obecnie rozpatrywane na poziomie danego kraju, bez uwzględnienia skali globalnej. Brak potencjalnych negatywnych konsekwencji dla rolnictwa w Polsce nie musi jednocześnie oznaczać braku problemów na rynku wewnętrznym a związanych rynkami światowymi.
Przedstawione powyżej uwarunkowania skłaniają do przyjęcia kilku podstawowych wymogów, co do planowania produkcji biomasy w kontekście bezpieczeństwa żywnościowego:
- Plantacje roślin wieloletnich przeznaczanych na cele produkcji biomasy powinny być lokowane na obszarach zdegradowanych oraz glebach marginalnych o niskiej produktywności. Wykorzystanie tego zasobu gleb minimalizuje tak pośredni jak bezpośrednie wpływu produkcji biomasy na bezpieczeństwo żywnościowe. Pozytywnym efektem prowadzenia na tych obszarach produkcji biomasy zwiększa potencjalny efekt sekwestracji węgla w glebie oraz ogranicza straty dla bioróżnorodności. Pozytywny wpływ na bioróżnorodność może wyrażać się we wzroście liczebności dzikiej zwierzyny, poprawę jakości wody.
- Znaczny zasób biomasy przeznaczonej na cele energetyczne może pochodzić z resztek pożniwnych (słoma), które ze względu na brak w bliskim sąsiedztwie produkcji zwierzęcej mogą być wykorzystywane na cele energetyczne. Należy jednak podkreślić że przy pozyskiwaniu np. słomy na cele energetyczne na polu należy pozostawić odpowiednią jej ilość w celu utrzymania żywności gleby i minimalizacji erozji.
- Uprawy jednoroczne przeznaczone na cele produkcji biomasy mogą być włączone w dotychczasowe systemy produkcji jako element zmianowania oraz jako poplony.
dr Jerzy Kozyra
Zakład Agrometeorologii i Zastosowań Informatyki
Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy instytut Badawczy w Puławach
- Ericksen, P.J. (2008). Conceptualizing food systems for global environmental change research. Global Environmental Change, 18(1), 234-245.
- Godfray Ch. J.,. Beddington J.R., Crute I.R., Haddad L., Lawrence D., Muir J. F., Pretty J., Robinson S., Thomas S.M., Toulmin C., 2010: Food Security: The Challenge of Feeding 9 Billion People, Science 327, 812; DOI: 10.1126/science.1185383.
- Tilman D. I inni 2009: Benefi cial Biofuels—The Food, Energy, and Environment Trilemma. Science, 325, 10.1126/science.1177970.
